Sürdürülebilir Kalkınma Finansmanı Sorunları ve Çözümleri
Bugün, dünyamızın karşı karşıya olduğu sürdürülebilir kalkınma sorunları her zamankinden daha kritik hale geldi. COVID-19 salgını, işsizlik ve yoksulluk oranlarını küresel seviyede artırırken, dezavantajlı grupları en olumsuz şekilde etkileyerek dünya çapındaki eşitsizliği derinleştirdi. İklim değişikliği ve çevresel bozulma, bir diğer büyük küresel kriz olarak karşımıza çıkmakta olup ve hiç şüphesiz Sürdürülebilir Kalkınma Amaçlarına (SKA’lar) yönelik faaliyetleri doğrudan etkileyecektir.
Bu zorlukların üstesinden gelmek ve sürdürülebilir kalkınmayı gerçekleştirebilmek için çok ciddi finansal kaynaklara gereksinim duyacağız. COVID-19 salgınından önce devletler, 2030 yılına kadar SKA’lara ulaşmak için büyük bir finansman açığı ile karşı karşıyaydılar. COVID-19 salgını, özellikle gelişmekte olan ülkeler için bu finansman açığını daha da artırdı. Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD), COVID-19 nedeniyle gelişmekte olan ülkelere sağlanan dış finansmanın yaklaşık 700 milyar dolar azaldığını belirtirken, araştırmalara göre SKA yatırımlarındaki yıllık finansman açığının 2020’de 4.5 trilyon dolar kadar olduğu tahmin ediliyor. SKA’ları finanse etmek için yetersiz fon, gelişmekte olan ülkelerin 2030 Sürdürülebilir Kalkınma Gündemi’nin ilk sıralarında yer alıyor. Aslında küresel olarak, bu finansman açığının kapatılması için yeterli kaynaklara sahibiz. Küresel finansal varlıkların sadece %1’ini SKA’larla uyumlu hale getirmek, 2030 Gündemi’ni uygulamak için yeterli olacaktır. Ancak bunun için mevcut kaynakların etkin bir şekilde kullanılması ve yenilikçi ve alternatif finansal araçların devreye sokulması gerekiyor.
SKA Finansmanı için Yenilikçi ve Alternatif Çözümler: İslami Finans ve Etki Yatırımı
İslami finans endüstrisinin performansına baktığımızda, 2020’de %14’lük büyüme oranıy kaydederek 3.4 trilyon dolar küresel varlık büyüklüğüne ulaştığını görüyoruz. Öngörülen analizlere göre 2025 yılına kadar, yıllık %8 büyüme oranı ile küresel varlıklarının 4.94 trilyon dolar seviyesine ulaşması beklenen İslami finans, önemli bir SKA finansmanı kaynağı olma potansiyeline sahip bir finansman kaynağıdır. İslami finansın, finansal büyüme kapasitesine ilave olarak risk paylaşımını esas alması, ortaklığa dayanması ve sosyal adalete/eşitliğe verdiği önem göz önüne alındığında, finansal erişim, istikrar ve dayanıklılığa katkıda bulunarak sürdürülebilir kalkınmada kilit rol oynaması beklenmektedir.
2020 yılı içinde 2.3 trilyon dolar değerinde etki yatırımı yapıldığı göz önüne alındığında, etki yatırımı SKA’lar için başka bir değerli finansman kaynağını temsil ediyor. Finansal getirinin yanı sıra, ölçülebilir çevresel ve sosyal getiri sağlama amacıyla yapılan etki yatırımları, sürdürülebilir kalkınmaya büyük ölçüde katkı sağlayabilir. Etki yatırımı, Addis Ababa Eylem Gündemi’nde, SKA’ların 2030 yılına kadar gerçekleştirilmesi için önemli bir alternatif kalkınma finansmanı aracı olarak yer almış, ayrıca Sekizler Grubu (G8), OECD ve Avrupa Birliği gibi uluslararası kuruluşlar tarafından da etkili bir araç olarak kabul edilmiştir.
İslami Finansın ve Etki Yatırımının Sürdürülebilir Kalkınma Gündemindeki Rolü
İslami finans ve etki yatırımı birbirleriyle örtüşen bir takım ilke ve enstrümanlara sahip olup bu finansman sektörlerine biraz daha yakından bakalım. Öncelikle, her iki finansman anlayışı prensip olarak yatırımcıların “fayda sağlamayı önceleyerek, zarar vermekten kaçınmayı” hedeflediği sosyal ve çevresel fayda odaklı yatırımları öneriyor. Ayrıca, İslami finans ve etki yatırımı, iş dünyası ve toplum arasındaki ilişkiye benzer bir anlayışla yaklaşıyor. Hem İslami finans yatırımcıları hem de etki yatırımcıları, mali getirilerin yanı sıra pozitif sosyal ve/veya çevresel katma değer yaratmaya çalışarak iş dünyası ve toplum arasındaki çıkar çatışmalarını azaltmayı hedefliyor. Dahası, her iki sektör de finans sektörüne erişimi olmayan dezavantajlı grupları sisteme aktif olarak entegre eden kapsayıcı finansal sistemlerin oluşturulmasına rol model oluyorlar.
Birbiriyle örtüşen amaçları göz önüne alındığında, İslami finans ve etki yatırımı ekosistemlerini bir araya getirmek, kalkınma finansmanı sorununa çözüm üretmek, kapsayıcı ekonomik büyümeyi sağlamak ve 2030 Gündemi’ni geçekleştirebilmek için elverişli bir ortam yaratabilir. Ayrıca, bu iki sektördeki ortak amaçları, ürünleri ve iş modellerini harmanlamak, inovasyon ve işbirliğini artırarak yatırımcı portföylerini çeşitlendirerek kalkınma için önemli fırsatlar sağlayacağına inanıyorum.
Bu fırsatları örneklendirmek gerekirse; etki yatırımı için, İslami finansörlerin etki yatırımı alanına katılımı yeni finansal kaynaklara ulaşım imkanı saylayabilir. İslami finans ve etki yatırımı arasında köprü kurmak aynı zamanda etki yatırımcılarının Orta Doğu ve Kuzey Afrika (ODKA) bölgesindeki yatırımcılara ulaşarak fon kaynaklarını çeşitlendirebilir. Ayrıca etki girişimcileri ve etki fonları için, yeşil ve tematik sukuk basta olmak üzere İslami kitlesel fonlama gibi yenilikçi İslami finans araçlarının geliştirilmesi yoluyla ODKA bölgesindeki yatırımcıların ilgisi artırılabilir.
İslami finans için, etki yatırımı standartları İslami finansörlere faaliyetlerinin sosyal ve çevresel etkilerini değerlendirmede İslami finans uygulamalarının kontrol ve takibini sağlayacak önemli bir metodoloji sunmaktadır. Etki yatırımı ile İslami finans arasındaki etkileşim, İslami finans piyasasını İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) üye ülkelerinin ötesine taşıyabilir. Bu yaklaşım aynı zamanda İslami finansın temel kalkınma finansmanı araçları arasında yer almasına yardımcı olup ve böylece küresel tanınırlığını artırmasına katkı sağlayabilir.
İslami Finans ve Etki Yatırımı Ekosistemlerini Geliştirme
Birlemiş Milletler Kalkınma Programı’nın (UNDP) beş küresel politika merkezinden biri olan İstanbul Uluslararası Özel Sektör ve Kalkınma Merkezi (IICPSD), UNDP’nin Özel Sektör Geliştirme ve Ortaklık Stratejisi’nin uygulanmasına önderlik etmekte ve bu doğrultuda özel sektör ve vakıfların kalkınmada dönüştürücü ortaklar haline gelmesi için çalışmaktadır. IICPSD ayrıca UNDP’nin İslami Finans Portföyü’ne liderlik ediyor.
2016 yılında, UNDP IICPSD ve İslam Kalkınma Bankası (IsDB), İslami finansı ve etki yatırımını SKA’lara ulaşmak için önde gelen finansman araçları olarak konumlandırmak amacıyla “Global Islamic Finance and Impact Investing Platform (GIFIIP)” (Küresel İslami Finans ve Etki Yatırımı) platformunu kurdu. Platform, İslami finans ve etki yatırımında faaliyet gösteren özel sektör, hükümetler ve kilit paydaşları bir araya getirerek ve bu aktörler arasında işbirliğine dayanan bir çalışma alanı yaratarak sürdürülebilir kalkınma sorunlarına piyasa temelli çözümlerle katkı sağlıyor.
GIFIIP kapsamında IICPSD, Malezya Menkul Kıymetler Komisyonu (SC) ve İslam Kalkınma Bankası’nın (IsDB) İslam Özel Sektörünün Geliştirilmesi Kurumu (ICD) ile ortaklaşa olarak 2018’de, Yeşil Sukuk Girişimi’ni başlattı. Bu girişim, gelişmekte olan ülkelerde ve dünya genelinde yenilenebilir enerji projeleri için finansmana erişimi kolaylaştırmak, çevresel zorluklara finansal çözümler sunmak ve İslami finansın SKA’lara ulaşmadaki rolünü artırmak amacıyla oluşturuldu. Girişim, Türkiye, Pakistan ve Özbekistan’da ilgili paydaşlarla ilk çalışmalara başlamış olup artan ilgi ve farkındalık ile beraber Bahreyn, Kuveyt ve Nijerya gibi ülkelerle de temaslarını sürdürüyor. UNDP İslami Finans portföyü yeşil sukuk girişimi kapsamında fizibilite raporu hazırlama, ilgili ülkenin yeşil/sürdürülebilir sukuk /finansman çerçeve dokümanı oluşturma ve etki yatırımı, İslami finans ve yeşil sukuk alanlarını kapsayacak eğitim programı gerçekleştirme gibi kapasiteye sahip olup birçok ülke ile bu alanlarda çalışmalar yürütmekte.
Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları için MOOC Nedir?
|
İslami Finans ve Etki Yatırımı alanında en önemli ihtiyacımız bu alanda farkındalığı artıracak eğitim faaliyetleri yürütebilmek. Bu kapsamda UNDP IICPSD, IsDB ve Durham University Business School ile birlikte Massive Open Online Course (MOOC): “Islamic Finance for the Sustainable Development Goals” (Kitlesel Açık Çevrimiçi Kurs (KAÇK): Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları için İslami Finans) adlı online eğitim programı geliştirdi. MOOC, kalkınma profesyonellerinin ve İslami finans paydaşlarının sürdürülebilir kalkınma ve İslami finans alanlarında kapasitelerini geliştirmek için tasarlanmış bu alandaki ilk online eğitim olarak literatüre geçmeye hazırlanıyor. Çevrimiçi olarak yayınlanacak eğitim, 11 ülke ve 3 kıtadan uluslararası alanda tanınan 27 uzmanı eğitmeni bu projede bir araya getirdi. Eğitim, Temmuz 2022’de hem IsDBI’ın edX kanalında hem de UNDP’nin Learning for Nature platformunda yayınlanacak olup, ücretsiz olarak herkesin erişimine açık olacak. Ayrıca, SDG Academy Library’de kursun eğitim videoları yer alacak olup bu alana ilgi duyan herkes için kayıtlara alınabilecek bir arşivi paylaşıyor olacak.
İki yıl yapımı süren MOOC eğitimi hakkında biraz daha detay vermek gerekirse Sürdürülebilir Kalkınma Gündemi, İslami finans kurum ve yöntemleri, etki yatırımı ile İslami finansın sürdürülebilir kalkınmadaki rolü, İslami finansla işbirliği geliştiren çok taraflı kuruluşların bakış açıları gibi konuları kapsayan 5 modül ile 11 uygulama örneğini içeriyor. MOOC eğitiminin lansmanı, 2 Haziran’da 2022 İslam Kalkınma Bankası Grubu Yıllık Toplantıları’nda yapıldı ve eğitim İslami finans alanında faaliyet gösteren birçok kurumun müthiş ilgisi ile karşılandı. Yapım aşamasında özellikle izleyici dostu ve kapsayıcılığına dikkat edilen projede eğitimin ilgili paydaşlara ulaştırılması için de olası tüm paydaşları içine alacak bir dağıtım planlama stratejisi hazırlandı. Bu kapsamda MOOC Tanıştırma Atölye Programları düzenlenmesi planlanıyor. |
KAYNAKÇA
Asian Development Blog (2021), Filling the Finance Gap for a Green and Inclusive Recovery, https://blogs.adb.org/blog/filling-finance-gap-green-and-inclusive-recovery-2#:~:text=Globally%2C%20developing%20countries%20need%20to,as%20much%20as%20%243.1%20trillion.
IFC (2021), Investing for Impact: The Global Impact Investing Market 2020, https://www.ifc.org/wps/wcm/connect/publications_ext_content/ifc_external_publication_site/publications_listing_page/impact-investing-market-2020
OECD (2020), Global Outlook on Financing for Sustainable Development 2021: A New Way to Invest for People and Planet, OECD Publishing, Paris, https://doi.org/10.1787/e3c30a9a-en.
