Malezya’daki İslami bankacılık sektörü, Değer Bazlı Aracılık (VBI) girişimi ile sürdürülebilirlik gündemine öncülük etmektedir. Konsept, Malezya İslami Bankacılık ve Finansal Kurumlar Birliği’nin (AIBIM) “İslami Değerler Aracılığı ile Sürdürülebilirlik” temasıyla oluşturulmuştur. AIBIM, ülkede İslami bankacılık sunan tüm bankacılık kurumlarını kapsayan Malezya’nın şemsiye kuruluşudur.
Bank Negara Malaysia (BNM), 2017 yılında VBI konseptini başlattığında, ekonomi, toplum ve çevre üzerinde daha olumlu ve sürdürülebilir bir etki yaratmak için İslami finans ilkelerinin hedeflerini gerçekleştirmeye yönelik İslami finans iş modellerini sektör oyuncularının uygulamaları, süreçleri, teklifleri ve davranışları aracılığıyla yeniden şekillendirmeyi amaçladı. İnsan, gezegen ve kâr/refah üçlüsü üzerine inşa edilen VBI’nın amaçlanan sonuçları, Birleşmiş Milletler tarafından Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri ve Sorumlu Bankacılık İlkeleri aracılığıyla paylaşılan sürdürülebilirlik gündemleriyle de uyumludur.
BNM tarafından girişimin başlatılmasından sonraki süreç İslami Bankalar için zorlayıcı bir dönem olmuştur, ancak AIBIM üyesi bankalar taahhütlerini sürdürmekte ve finansal getirilerin ötesinde aracılık yapma taahhütlerini ve hazırlıklarını daha da artırma niyetindeler.
Uygulayıcılar Topluluğu, bir diğer adıyla CoP, olarak VBI’nin etkinleştirici topluluğu/ağı, 2017’de 9 İslami banka ile başlatılmıştır. 2021’de VBI’nın Beşinci Yıl yolculuğuna devam eden VBI topluluğu, önemli ilerleme ve sürekli büyüme kaydetmiştir. Ekim 2021 itibariyle, toplam AIBIM üyelerinin %58’ini temsil eden 15 CoP üyesi bulunmaktaydı. CoP, endüstri oyuncularının VBI gündeminin endüstri çapında uygulanmasını stratejik olarak ilerletmeleri için kurulmuş ortak bir platformdur. Yetkileri sıralanacak olursa; i. VBI ile ilgili olası engelleri belirlemek için tek bir referans noktası olarak hizmet etmek, ii. endüstri çapında VBI girişimlerini teşvik etmek, iii. endüstri çapında sürekli bilgi alışverişini teşvik etmek iv. Malezya’da VBI’daki uzmanlık ve yetenek havuzunu genişletmek.
Düzenleyici kurum olarak BNM, aşağıdaki stratejiler aracılığıyla İslami Bankacılık Kurumları için elverişli bir ortamı teşvik ederek VBI girişiminin diğer paydaşlarla iş birliği içinde uyarlanması için katalizör rolüne sahiptir:
- Başarı hikayeleri oluşturmak için potansiyel şampiyonları veya liderleri beslemek.
- Taahhüt, uygulama stratejileri ve temel performans göstergeleri (KPI’lar) hakkında bilgi verme yükümlülüğünü geliştirmek.
- Kurulmuş olan değer bazlı topluluklar, önemli ortaklar ve paydaşlarla stratejik iş birliği geliştirmek.
- Ortak ve tamamlayıcı bir ölçüm olarak “değer bazlı puan kartını” geliştirilmek.
BNM, Temmuz 2017’de istişare için bir VBI Strateji Belgesi yayınladı ve Strateji belgesinde VBI’yi destekleyen dört hamle belirledi. İslami bankacılık sektörüne kurumlarında VBI girişimlerini ve uygulamalarını planlama, strateji oluşturma ve başlatma konusunda rehberlik etmek için bu hamleler Girişimci Zihniyeti, Toplumu Güçlendirme, İyi Özyönetim ve En İyi Davranış olarak oluşturulmuştur. Daha sonra 2018’de BNM, VBI için bir Strateji Belgesi yayınlamıştır. Aynı yıl BNM, a) VBI için Uygulama kılavuzu, b) VBI Puan Kartına ilişkin İstişari Belgesi ve c) VBI Finansmanı ve Etki Değerlendirme Çerçevesine (VBIAF) ilişkin İstişari Belgesi yayınlamıştır. 2018’de CoP ayrıca VBI girişimlerinin kamuya açıklamalarını yıllık raporlarda, belirli yayınlarda, web sitelerinde ve halka açık forumlarda yapmaya başlamıştır. VBI’ın 2019’daki gelişimine baktığımızda; BNM tarafından VBIAF’in nihai şekli verilmiş, ardından BNM tarafından yayınlanan İklim Değişikliği ve İlkelere Dayalı Taksonomi müzakere dokümanı ve VBI veya VBI temalı özel ürün ve hizmetler yayınlanmış ve son olarak bir dizi AIBIM üyesi banka VBI ile ilgili aracılık faaliyetlerini ve girişimlerini takip etmeye başlamıştır. 2020 yılında, VBI CoP liderliğindeki VBIAF Çalışma Grubu ile geliştirilen Palm Yağı, Yenilenebilir Enerji ve Enerji Verimliliği Sektörlerine yönelik üç VBIAF sektörel kılavuzu 3 aylık bir istişare dönemi için yayınlanmıştır. Aynı çalışma grubu, VBIAF’ı daha ayrıntılı ve işlemsel düzeyde uygulamak için finans kurumları (FI’lar)’na yönelik derinlemesine etki bazlı risk yönetimi araç seti sağlayan Petrol ve Gaz (O&G), İmalat, İnşaat ve Altyapı (C&I) ile ilgili VBIAF Sektörel Kılavuzlarının ikinci grubunu yayınlamıştır. Bu VBIAF Sektörel Kılavuzları, BNM tarafından Nisan 2021’de yayınlanan İklim Değişikliği ve İlkeye Dayalı Taksonomi (CCPT) ile uyumludur. Hem konvansiyonel hem de İslami finans kurumları için geçerli olan CCPT dokümanı, iklimle ilgili risklerin risk değerlendirmelerini destekleyen ve yeşil ekonomiye doğru finansal akışları teşvik eden ortak bir çerçeve sağlamayı amaçlamaktadır. CoP üyelerine iklim değişikliğinin hafifletilmesine ve uyumuna katkıda bulunan ekonomik faaliyetlerin değerlendirilmesi ve sınıflandırılması konusunda rehberlik etmektedir.
VBI’nın uygulanması, kurumların VBI’ya olan bağlılığını ifade eden ve müşteri hizmetleri, pazarlama, ürün geliştirme, risk yönetimi, hazine, uyumluluk, finans, insan kaynakları ve bilgi teknolojileri dahil, ön bürodan arka ofise kadar tüm politikaların ve sistemlerin formülasyonunun temelini oluşturan CVI (VBI Uygulama Kılavuzunda açıklanan Kurumsal Değer Amacı) ile 2018 yılında başlamıştır. CVI, “sağlam stratejik amacı formüle etmek, uygulama stratejisinin ilerlemesini izlemek ve nihai sonucu (etkiyi) ölçmek için yapılandırılmış bir mekanizma sağlayan bir çerçevedir”.
AIBIM, “Karın Ötesinde Aracılık: İslami Bankacılık Sektörü Değer Bazlı Aracılık Önizleme Raporu 2017-2020” başlıklı raporu ilk olarak yayınlamıştır. Rapor, Malezya İslami bankacılık kurumlarının VBI girişimlerini uygulama yolculuğunu ve VBI’nin 2017’deki ilk başlangıcından Eylül 2020’ye kadar endüstrinin büyümesini göstermektedir. Ardından “Değer Bazlı Aracılık 2021 Ayrıntılı Rapor” olarak bir takip raporu yayınlandı. Esas olarak VBI girişimlerinin Ekim 2020’den Eylül 2021’e (raporlama dönemi) kadar ilerlemesine odaklanmaktadır. VBI endüstrisinin büyümesinin yanı sıra, raporlama döneminde hizmet almayan ve yetersiz hizmet alan topluluğun karşılaştığı finansal zorlukların hafifletilmesindeki rolünü de içermektedir.
VBI şeffaflığını ve hesap verebilirliğini teşvik etmenin bir parçası olarak, 2021’de CoP üyeleri, Entegre Yıllık Rapor, Sürdürülebilirlik Raporu ve İklimle İlgili Mali Açıklama Görev Gücü (TCFD) Raporu dahil olmak üzere çeşitli raporlarda bilgi verme yükümlülüklerini geliştirdiler. 2021 yılı, Malezya’daki dini kuruluşlar, vakıf kurumları, iş endüstrisi dernekleri, devlet kurumları, sivil toplum kuruluşları ve sosyal merkezler gibi finans sektörü dışındakiler de dahil olmak üzere çeşitli paydaşların COVID-19 salgınından olumsuz şekilde etkilenen savunmasız topluluklara yardım etmek için öne çıkan önemli işbirlikçi çabalarına tanık oldu.
VBI, finansal aracılık için sosyal ihtiyaçların dikkate alınmasına ek olarak iklim, çevre ve sürdürülebilir kalkınma ile ilgili konuları ele alan benzersiz bir endüstri, düzenleyici-STK girişimini temsil etmektedir. COVID-19 salgını, günümüzün dünya gündemi için bu sürdürülebilirlik endişelerine ışık tutmuştur.
İslami finansın temellerini gerçekleştirirken ve anlatırken, sektör aynı zamanda hem insanları, hem gezegeni hem de refahı dikkate alan değer üreten ve değer bazlı işletmelere odaklanacaktır. Ancak bu arayışlar, devlet ve kurumları,regülatörler dahil olmak üzere çeşitli paydaşların ortak çabalarıyla ve ayrıca vakıf kurumları, özel sektör ve sivil toplum kuruluşları gibi finans dışı sektörün katılımıyla mümkün olacaktır.
Örnek bir uygulama ve ölçüm yöntemi olan VBI girişiminin küreselleşmesinin, 3.5 trilyon dolar aktif büyüklüğüne ulaşan İslami finansın etki yatırımlarına yönlendirilmesi ve gelişiminin takip edilmesiyle diğer ülkelerde uygulanmasının önemini vurgulamak isterim. Bu amaçla Eylül 2022’de AIBIM ekibine yaptığım ziyarette, 5 yıldır Malezya’da sistematik ve toplu olarak uygulanan ve ölçümlenen bu girişimin iyi uygulama örneği olarak yayılmasında elçi olarak yer alacağımı belirttim. Etkiyap okuyucularını süreçle ilgili gelişmelerden haberdar etmeye devam edeceğim.
KAYNAKÇA
AIBIM Değer Bazlı Aracılık 2021 Ayrıntılı Raporu
AIBIM Değer Bazlı Aracılık (VBI) Önizleme Raporu 2017-2020
BNM’nin VBI Uygulama Kılavuzu 2018
