Sonuç Odaklı Finansman (Outcome Based Financing) veya Başarıya Göre Ödeme (Pay For Success – PFS) finansal riskin geleneksel oyunculardan yatırımcılara dağıtılmasını sağlayan yenilikçi bir finansman mekanizmasıdır. Bu modelde yatırımcılar, etkinliği kanıtlanmış sosyal programları ve projeleri finanse etmek için ortaya sermaye koyar. Projenin amacına ulaştığı bağımsız değerlendirmelerde teyit edilirse sağlanan faydanın parasal karşılığı geleneksel oyuncular (devlet veya yerel yönetimler) tarafından yatırımcılara ödenir. Hedeflenen fayda sağlanamazsa yatırımcılar zarar eder.
Sonuç Odaklı Finansman projesinde 6 tipik paydaş vardır:
- Devlet SOF ile çözülebilecek projeleri belirler ve projeler başarıya ulaştığında yatırımcılara ödeme yapar.
- Yatırımcılar projelerin hayata geçirilebilmesi veya ölçeklenebilmesi için sermaye sağlar ve hedefler gerçekleştiğinde yatırım geri dönüşü sağlar.
- Finansal aracılar anlaşmanın yapısını oluşturur, finansmanı sağlayacak yatırımcıları bulur ve organize eder.
- Bağımsız denetçiler programın amaçlarına ulaşıp ulaşmadığını denetler.
- Hizmet sağlayıcıları projeyi sahada uygular, hayata geçirir.
- Bilgi sağlayıcıları yüksek etki yaratan programların bulunmasını, SOF araçlarının fiyatlandırılmasını ve uygulamaların doğru şekilde yönetilmesini sağlar.
Sonuç odaklı finansman araçlarına örnek olarak etki tahvilleri verilebilir. Bu tahvillerin / kontratların nasıl işlediğini daha iyi anlamak için evsizliği azaltmayı hedefleyen bir programı düşünebiliriz. Bu programın hedefi 800 yetişkine (530 haneye) konut imkânı sağlamak olsun. Program için finansman devlet veya yerel yönetimlerce değil, özel sermaye tarafından sağlanır. Eğer bu yatırım sonrasında konutlar %85 doluluğa erişirse (bu programı öneren yerel yönetim/devletin proje başlamadan önce yatırımcıyla birlikte belirlediği bir hedef), yani hedef tutturulursa yatırımcılar başlangıçta anlaşılan miktar kadar geri dönüş sağlar. Eğer beklenilenin ötesinde bir başarı sağlanırsa yatırımcılara yapılan ödeme anlaşılan maksimum tutara kadar çıkabilir. Yatırımcılara yapılacak ödeme hesaplanırken hedef tutturulduğu takdirde devletin, toplumun ne kadar fayda sağlayacağı veya masraftan kurtulacağı dikkate alınır. Örneğin bu uygulamada ev sahibi olan kişilerin suç işlemeye daha az meyilli olacağı ve daha az sağlık problemi yaşayacağı varsayılarak sağlık ve güvenlik masraflarındaki iyileşme (kişi başı evsizlik kaynaklı sağlık ve güvenlik masrafı x 850 kişi x %85) hedef geri dönüşü hesaplamada kullanılır. Bu sayede devletler riski özel sermayeyle paylaşarak, toplum refahını iyileştirecek projelerin finansmanını sağlamış olur.
SOF neden önemlidir?
Devlet ve yerel yönetimlerin üzerindeki finansal baskı arttıkça toplumsal refahın yükseltilmesini destekleyecek girişimlerin ve projelerin finansmanı için alternatif kaynaklara ihtiyaç duyulmaktadır. Bu yeni finansman modelinde özel sermayenin ilk finansmanı sağlaması ve yatırımcıların projenin çıktılarına göre mükâfatlandırılmasıyla;
- Devlet kendi riskini en aza indirger / risk yeni aktörlere dağıtılır.
- Kanıta dayalı politika yapımının ölçeklenmesi sağlanır.
- Farklı partilerin çıkarlarının örtüşmesi sağlanır (örn. Devlet projelerin amacına ulaşmasını ister, yatırımcılar projeler amacına ulaşmadığı takdirde geri dönüş sağlayamaz).
Sonuç Odaklı Finansman’ın önündeki engeller nelerdir?
Bugüne kadar ihraç edilmiş, toplamda 375 milyon dolar tutarında 120 kadar sosyal etki tahvili vardır. Bunlar mülteci desteğinden toplumsal yalnızlığa, yetişkin bakımdan itiyadi suçun engellenmesine kadar birçok farklı alanı konu almıştır. Ancak bu araçların yaygınlaşmasının önünde bazı engeller bulunmaktadır:
- Projelerin etkisini ölçme, projeleri izleme ve kanıtlamadaki zorluklar,
- Projeleri önerecek ve gerçekleştirecek oyuncuların bu alandaki kaynak eksikliği (iş gücü, bilgi),
- Araçların görece yeni olması.
