Bir sosyal etki ölçümü uzmanı olarak sıkça karşılaştığım sorulardan bir tanesi bir “çıktı”nın veya bir “sonuç”un ekonomik değeri ile sosyal değeri arasındaki farkın ne olduğudur. Bu yazıda, bu iki değerin ne anlama geldiği ve aralarındaki farkın ne olduğuna değineceğim.
Öncelikle “sosyal değer”i tanımlayalım. Bir ürünün tüketicileri, bir hizmetin alıcıları veya bir projeden direkt yarar sağlayanlar ile ona etki eden paydaşların, söz konusu ürün, hizmet veya proje ile etkileşime geçmelerinden dolayı tecrübe ettikleri değişim ve etkinin değerine sosyal değer diyoruz. Örneğin, gönüllüler tarafından yürütülen bir gençlik projesini ele alalım. Bu projenin sosyal değeri dediğimizde, katılımcı gençlerin, onları destekleyen gönüllülerin ve içinde yaşamakta oldukları toplumun söz konusu projeden dolayı deneyimledikleri değişim ve etkinin değerinden söz ediyoruz. Bu etki, Yatırımın Sosyal Getirisi (Social Return on Investment – SROI) ilkelerine dayalı yöntemler ve finansal değerler kullanılarak maddi anlamda ifade edilebiliyor. Bir ürünün, hizmetin veya projenin yarattığı etkinin parasal değeri, topluma ve ekonomiye olan katkısını açıklamakta kullanılıyor. Kısacası, sosyal değer, yarattığınız sosyal etkinin ekonomik faydası anlamına geliyor.
Örnek: Toplam gönüllü hizmet saatinin ekonomik değeri
Önceki gençlik projesi örneğiyle devam edelim. Söz konusu projede katılımcı gençlerden düzenli olarak bir gönüllü hizmet faaliyetinde bulunmaları bekleniyor. Burada “gerçekleştirilen toplam gönüllü hizmet saati”ni projenin çıktılarından biri olarak düşünelim. Varsayalım projeye katılan 100 genç kişi başı toplam 50 saat gönüllü hizmette bulunuyor. Bu durumda, proje kapsamında gençler tarafından gerçekleştirilen toplam gönüllü hizmet saati 5.000 olur. Bu sayıyı, 2020 yılının asgari saat ücreti tutarının işverene olan maliyeti olan 12,63 TL ile çarptığımızda, 63.150 TL ekonomik değer elde ediyoruz. Diğer bir deyişle, gençler gönüllü olarak sağladıkları bu hizmeti asgari ücret karşılığı yapsalardı, maliyeti en az 63.150 TL olurdu. Etkileyici, öyle değil mi?
Ancak, bu rakam söz konusu projenin yarattığı etkinin değerini ne kadar doğru yansıtıyor? Bu hesaba konu olan toplam gönüllü hizmet saatinin ne kadarı projenin direkt çıktısı olarak değerlendirilebilir? Gençlerin gönüllü hizmet faaliyetinde bulunmalarında projenin payı nedir? Proje olmasaydı da gönüllü hizmette bulunurlar mıydı? Proje önceki gönüllü hizmet faaliyetlerini artırdı mı, yoksa azalttı mı? Proje kapsamındaki gönüllülük faaliyeti nedeniyle başka bir etkinlikten ve o etkinliğin pozitif etkisinden mahrum kalmış olabilirler mi? Bütün bunları bir arada düşündüğümüzde, az önce hesapladığımız ekonomik değerin ne kadarını projeye atfedebileceğimiz büyük bir soru işareti.
Toplam gönüllü hizmet saatinin sosyal değeri
Yukarıdaki sorular bizi doğruca Yatırımın Sosyal Getirisi yaklaşımının ana ilkelerinden birine götürüyor: değerleri abartmayın. Bunu başarmanın yolu, projenin neden olduğu değişimi doğru tespit etmekten ve proje olmasaydı da başka şekillerde “zaten” gerçekleşecek olan etkileri denklemden çıkarmaktan geçiyor. Bu etkiler çıkarıldığında gençlerin proje dolayısıyla gerçekleştirmiş olduğu gönüllü hizmet faaliyetinin sosyal değeri, yukarıda hesapladığımız ekonomik değerin altına düşüyor.
Peki bu “zaten” gerçekleşecek olan etkiler nasıl tespit edilir? Bu etkiler, değişimi yaşayan ya da ona etki eden paydaşlara uygulanan anketler yoluyla tespit edilebilir, ki bu da bizi Yatırımın Sosyal Getirisi yaklaşımının diğer ilkelerinden ikisine götürüyor: paydaşları analize dahil edin ve proje paydaşları için neyin değiştiğini anlamaya çalışın.
Sosyal değer, gençlerin proje sonrası gönüllü hizmet faaliyetlerine devam etme olasılığını ve bunun geleceğe ilişkin değerini de göz önüne alır. Bu değerin de eklenmesiyle, projeden kaynaklanan gönüllü hizmet saatlerinin bugünkü ve gelecekteki sosyal değeri, ilk sözünü ettiğimiz ekonomik değerin çok üzerine çıkabilir.
Ekonomik değer, bir projenin çıktısının veya sonucunun topluma olan değerini elle tutulur bir biçimde ifade etmenin güzel bir yoludur. Sosyal değer yaklaşımı ise, söz konusu çıktı veya sonucun sizin ürün, hizmet veya projeniz sayesinde gerçekleşen kısmının değerini açığa çıkararak bir adım öteye gider ve sizi yarattığınız farkın değerini anlamaya daha çok yaklaştırır.
